Mijn hobbysite

Minicursus Esperanto - les 7

---

ZEVENSEP

---

VOORWAARDELIJKE WIJS

De voorwaardelijke wijs wordt gevormd door de uitgang -us toe te voegen aan de stam van het werkwoord.

Deze vorm wordt gebruikt in volgende gevallen:

• Voorwaardelijk
  Indien de handeling niet reëel is. (NIET gebeurt)
  vb.:
  Se li scius, ke mi estas tie ĉi, li tuj venus.
  Indien hij zou weten dat ik hier ben, zou hij dadelijk komen.
  (Maar hij weet het niet en zal dus niet komen.)
  
  Estus pli bone, se mi forirus.
  Het zou beter zijn als ik weg zou gaan.
  (Maar ik doe het toch niet.)
  
• Twijfel
  Indien een handeling genoemd wordt waarvan men de vervulling wenst maar de uitvoering onwaarschijnlijk of onmogelijk acht.
  vb.:
  Ĉu li morgaŭ venus?
  Zou hij morgen komen? (Ik twijfel er sterk aan.)
• Beleefde vraag
  Indien men een gewone vraag op een beleefde manier wil stellen.
  vb.:
  Ĉu vi volas fari tion?     Wil je dat doen?
  Ĉu vi volus fari tion?     Zou u dat willen doen?

 

---

DE VOLITIVO

Om een gebod, een wil of wens uit te drukken, gebruiken we de 'volitivo'.
In het Nederlands is deze bijna te vergelijken met de 'gebiedende wijs' en de 'conjunctief' (= aanvoegende wijs) samen.
In het Esperanto wordt deze vorm niet alleen gebruikt om 'te gebieden', vandaar de naam 'volitivo' (willen = voli), die meer slaat op alles wat met willen te maken heeft.
Verzoeken, aanzetten tot, toelating vragen, een plicht of een noodzaak, vallen allemaal onder deze vorm.

De Hongaar Kalocsay schreef volgend versje met betrekking tot het gebruik van de 'konjunktiva formo' of 'volitivo'.

Post la volo kaj deziro,
peto kaj ordona diro,
kaj instigo kaj permeso,
kaj devigo kaj neceso,
kaj post verboj samsignifaj
sekvas formoj konjunktivaj.

Vertaling met voorbeelden:

wil	volo	Mi volas ke li diru la veron!	Ik wil dat hij de waarheid zegt!
wens	deziro	Mi deziras, ke vi ĉesu kanti	Ik wens dat je ophoudt met zingen!
verzoek	peto	Mi petas al vi, ke vi tie ĉi ne fumu.	Ik verzoek (vraag) u hier niet te roken.
bevel	ordono	La kapitano ordonis al ni, ke ni sekvu lin.	De kapitein beval ons dat we hem zouden volgen.
aansporing	instigo	Ni devas instigi la homojn ke ili lernu Esperanton.	We moeten de mensen aansporen dat ze Esperanto leren.
toelating	permeso	Permesu al mi ke mi sidiĝu.	Sta mij toe dat ik ga zitten.
plicht	devo	Estas via devo ke vi helpu tiun viron!	't Is je plicht dat je die man helpt!
noodzaak	neceso	Estas necese ke mi aĉetu novan aŭton.	't Is noodzakelijk dat ik 'n nieuwe auto koop.
opdat	por ke	Parolu laŭte, por ke li povu aŭdi vin.	Spreek luid, opdat hij u kan horen.

 

'por ke' geeft een doel aan dat nog bereikt moet worden.
Men vindt het dan ook steeds samen met de -u vorm.

 

---

VOORVOEGSELS (deel drie)

Aansluitend op voorgaande lessen, volgen hier nog enkele voor- en achtervoegsels.

dis-

betekent: uiteen, uit elkaar, verspreid.

vb.:

scheuren	ŝiri	disŝiri	verscheuren
gaan	iri	disiri	uiteengaan
geven	doni	disdoni	uitdelen
vallen	fali	disfali	uiteenvallen
wikkelen	volvi	disvolvi	ontwikkelen
		ili loĝas dise	zij wonen verspreid
		la diseco	de verdeeldheid

 

ek-

duidt op het begin of de kortstondigheid van een handeling.

vb.:

zijn	esti	ekesti	ontstaan
zitten	sidi	eksidi	zitten gaan
staan	stari	ekstari	opstaan
lachen	ridi	ekridi	in de lach schieten
zingen	kanti	ekkanti	(een lied) aanheffen
weten	scii	ekscii	vernemen

 

fi-

geeft een ongunstige betekenis aan het KARAKTER van het stamwoord.

vb.:

daad	ago	fiago	schanddaad
ding	aĵo	fiaĵo	'n gemene streek
man	viro	fiviro	schurk
huis	domo	fidomo	'n slecht (!) huis ;-)
		fi!	foei!

 

re-

betekent: opnieuw, her-, terug, weer.

vb.:

lezen	legi	relegi	herlezen
zien	vidi	revidi	weerzien
geven	doni	redoni	teruggeven
betalen	pagi	repagi	terugbetalen, opnieuw betalen

 

Opmerking

In geval van twijfel gebruikt men in plaats van re-:

• denove  : opnieuw
• returne : terug

vb.:

• Mi denove pagas cent eŭrojn. : Ik betaal opnieuw 100 euro.
• Mi returne pagas cent eŭrojn. : Ik betaal (geef) 100 euro terug.

 

---

ACHTERVOEGSELS (deel drie)

-aĉ-

geeft een ongunstige betekenis aan het UITERLIJK van het stamwoord.

vb.:

huis	domo	domaĉo	krot
man	viro	viraĉo	onooglijke, lelijke man
		aĉa	lelijk

 

-an- 

betekent: behorende tot ...

vb.:

stad	urbo	urbano	stedeling
club	klubo	klubano	clublid
Christus	Kristo	kristano	christen
Europa	Eŭropo	eŭropano	europeaan
		samideano	geestverwant, aanhanger v. zelfde idee
		ano	lid (van vereniging), volgeling, bewoner

 

Woordsamenstellingen kunnen dus ook gemaakt worden door stammen te koppelen:
samideano : (sama = hetzelfde, ideo = idee, ano = aanhanger) geestverwant, aanhanger van dezelfde idee

Let hierbij op dat stammen NOOIT aangepast worden in samenstellingen.

Merk ook op:

Ook in het Nederlands wordt het achtervoegsel -AAN gebruikt in dezelfde betekenis.
Het woord indiaan betekent dus wel degelijk : inwoner van Indië!
(Foutje van mijnheer Columbus, die dacht Indië ontdekt te hebben.)

 

-ebl-

betekent: kan worden (gedaan, gemaakt, ...), mogelijk.

-baar, -lijk, te ...

ebla (bijv. naamw.) : mogelijk

eble (bijwoord)     : misschien

vb.:

lezen	legi	legebla	leesbaar
zien	vidi	videbla	zichtbaar
dragen	porti	portebla	draagbaar
overwinnen	venki	venkebla	overwinnelijk
redden	savi	savebla	(mogelijk) te redden
kopen	aĉeti	aĉetebla	te koop (kan gekocht worden)

 

-eg-

geeft de hoogste graad van vergroting of versterking aan het stamwoord en vormt meestal een nieuw begrip.

vb.:

lachen	ridi	ridegi	schaterlachen
eten	manĝi	manĝegi	schrokken
deur	pordo	pordego	poort
steen	ŝtono	ŝtonego	rots
goed	bona	bonega	uitmuntend, uitstekend
warm	varma	varmega	heet
werken	labori	laboregi	zwoegen
vragen	peti	petegi	smeken
stad	urbo	urbego	metropolis (zeer grote stad)

 

Let op!

Staat het achtervoegsel los van het stamwoord, dan verkrijgt men GEEN nieuw begrip!

vb.:

ege rapida : verschrikkelijk snel

ege granda : reusachtig groot

 

-et-

geeft de hoogste graad van verkleining of verzwakking aan het stamwoord en vormt meestal een nieuw begrip.

vb.:

lachen	ridi	rideti	glimlachen
eten	manĝi	manĝeti	weinig, zonder appetijt eten
deur	pordo	pordeto	luik(je)
steen	ŝtono	ŝtoneto	kiezelsteentje, kei
warm	varma	varmeta	lauw
stad	urbo	urbeto	zeer kleine stad
weg	vojo	vojeto	pad
berg	monto	monteto	heuvel
dronken	ebria	ebrieta	aangeschoten
wind	vento	venteto	zuchtje (windje)
springen	salti	salteti	huppelen
vliegen	flugi	flugeti	fladderen
mens, wezen	ulo	etulo	dreumes, dwerg

 

Let op!

Los van het stamwoord verkrijgt men GEEN nieuw begrip.

vb.:

ete pluvas : 't regent fijntjes

eta floro  :  klein bloempje

 

-er-

betekent: kleinste deel, element van.

Aan de stam gehecht, vormt ook -er- meestal een nieuw begrip.

vb.:

geld	mono	monero	munt
brood	pano	panero	kruimel
vuur	fajro	fajrero	vonk
hout	ligno	lignero	splinter, spaander
sneeuw	neĝo	neĝero	sneeuwvlok
stro	pajlo	pajlero	strohalm (ook drinkrietje)
ketting	ĉeno	ĉenero	schakel

 

---

OEFENINGEN

 

Traduku:

 1. Tage kaj nokte veturas aŭtoj laŭ la stratoj.

 2. Dum la nokto, la suno ne estas videbla.

 3. Geestimataj, bonvolu skribi al mi ĉu la novaj domoj estos lueblaj aŭ aĉeteblaj.

 4. Karaj gesamideanoj, mi invitas vin restadi du semajnojn en nia belega urbo.

 5. La knabeto metis la monon en la poŝon.

 6. Ne estu tro scivolema, mi ne estas parolema.

 7. Unu kilogramo da salo konsistas el grandega nombro da saleroj.

 8. Eksidu, mi petas, kaj diru al mi kiel mi povas helpi vin.

 9. Mia maljuna avo fariĝas forgesema.

10. La eksprezidanto regule ĉeestas la kunvenojn.

11. Hakado de ligno donas lignerojn.

12. Neĝero estas ofte pli granda ol hajlero.

13. La kuiristo kuiras en la kuirejo.

14. En urbo loĝas urbanoj, en vilaĝo vilaĝanoj.

15. La patrino disdonas trinkaĵojn al la infanoj.

16. La fiviro kaŝas sin en domaĉon.

17. La ŝiparo rebatis la atakon.

 

Vertaal:

 1. Hij verscheurde de brief en wierp de snippers door de kamer.

 2. De beroemde zanger hief een prachtig lied aan.

 3. Geachte dames en heren, ik vraag u plaats te nemen.

 4. Mijn ouders zijn arm maar eerlijk.

 5. Ik dronk mijn kop koffie leeg.

 6. Het bestuur misbruikt zijn macht.

 7. In de oertijd leefden er reusachtige dieren.

 8. Gelieve mijn boek terug te geven, ik heb het nodig.

 9. Straatarme mensen wonen vaak in krotten.

10. In onze tuin hoort men het gezang van de vogels.

11. Lust jij ook graag varkensvlees?

12. De verdeeldheid in de wereld is betreurenswaardig.

 

---

Vertalingen van voorgaande les.

 

Vertaal:

 1. Dag en nacht rijden auto's langs de straten.

 2. Tijdens de nacht is de zon niet zichtbaar.

 3. Geachte dames en heren, gelieve mij te schrijven of de nieuwe huizen te huur of te koop zijn.

 4. Beste geestverwanten (gelijkgezinden), ik nodig u uit om twee weken in onze prachtige stad te verblijven.

 5. Het jongetje stak het geld in zijn zak.

 6. Wees niet te nieuwsgierig, ik ben niet spraakzaam.

 7. Een kilogram zout bestaat uit 'n enorm aantal zoutkorrels.

 8. Neem plaats, a.u.b. (ik bid u), en zeg me hoe ik u kan helpen.

 9. Mijn oude grootvader wordt vergeetachtig.

10. De ex-president woont geregeld de vergaderingen bij.

11. Het hakken van hout geeft spaanders.

12. 'n Sneeuwvlok is dikwijls groter dan 'n hagelsteen.

13. De kok kookt in de keuken.

14. In 'n stad wonen stedelingen, in 'n dorp dorpelingen.

15. Moeder (ver)deelt dranken rond/uit aan de kinderen.

16. De schurk verbergt zich in 'n krot.

17. De vloot sloeg de aanval terug.

 

Traduku:

 1. Li disŝiris la leteron kaj disĵetis la pecetojn tra la ĉambro.

 2. La fama kantisto ekkantis belegan kanton.

 3. Estimataj gesinjoroj (Geestimataj), mi petas vin eksidi.

 4. Miaj gepatroj estas malriĉaj sed honestaj.

 5. Mi trinkis mian tason da kafo malplena.
    'malplena' = bepaling van gesteldheid!

 6. La estraro misuzas sian potencon.

 7. En la pratempo vivis grandegaj bestoj.

 8. Bonvolu redoni mian libron, mi bezonas ĝin.

 9. Malriĉegaj homoj ofte loĝas en domaĉoj.

10. En nia ĝardeno oni aŭdas la kantadon de la birdoj.

11. Let op! Hier is de plaats van het woordje 'ankaŭ' wel degelijk van betekenis!

Ĉu vi ŝatas ankaŭ porkaĵon?
Lust jij 'ook varkensvlees'?

Ĉu ankaŭ vi ŝatas porkaĵon?
Lust 'ook jij' varkensvlees?

12. La diseco en la mondo estas bedaŭrinda.

 

---