Mijn hobbysite

Minicursus Esperanto - les 8

---

ACHTOK

---

8.1. OVERGANKELIJKE EN ONOVERGANKELIJKE WERKWOORDEN

We kunnen de zelfstandige werkwoorden indelen in twee groepen: de overgankelijke of transitieve werkwoorden en de onovergankelijke of niet-transitieve werkwoorden.

 

8.1.1. Overgankelijke (transitieve) werkwoorden

De genoemde handeling kan overgaan op iets of iemand (lijdend voorwerp).

vb.:

Jan schrijft een brief. (Men kan iets schrijven.)

Jan skribas leteron.    (Men krijgt dus een lijdend voorwerp.)

 

8.1.2. Onovergankelijke (intransitieve) werkwoorden

De genoemde handeling gaat NIET over op iets of iemand (geen lijdend voorwerp).

vb.:

Hij zit op een bank. (Men kan NIET iets of iemand zitten!)

Li sidas sur benko.  (Men krijgt dus een voorzetselbepaling.)

In het Nederlands kunnen veel werkwoorden zowel overgankelijk als onovergankelijk gebruikt worden.

vb.:

koken: Het water kookt. - Moeder kookt soep.

In Esperanto is een werkwoord door zijn betekenis overgankelijk of niet, NOOIT beide!!
Als we het eigenlijke verschil nagaan tussen deze overgankelijke en niet-overgankelijke werkwoorden, vinden we:

overgankelijk

De overgankelijke vorm van een werkwoord drukt het doen of veroorzaken uit van wat in het onovergankelijk werkwoord aangegeven wordt.

 vb.:

onovergankelijk	overgankelijk
zitten	zetten (doen zitten)
liggen	leggen  (doen liggen)
staan	stellen, plaatsen (doen staan)
vallen	vellen  (doen vallen)

 

onovergankelijk

De onovergankelijke vorm is het 'worden' of 'in de toestand geraken van' hetgeen in het overgankelijk werkwoord uitgedrukt wordt.

vb.:

overgankelijk	onovergankelijk
Hij breekt een glas.	Het glas breekt.
Wij beginnen een cursus.	De cursus begint.
Moeder kookt de melk.	De melk kookt.

 

In Esperanto gaat men door middel van het achtervoegsel -ig- het overgankelijke van het onovergankelijke afleiden en met het achtervoegsel -iĝ- leidt men een onovergankelijk werkwoord af van een overgankelijk.

Een vuistregeltje:

-ig- betekent: doen, maken, veroorzaken

-iĝ- betekent: worden, in de toestand geraken van ...

Het is dus van groot belang dat de werkwoorden in hun juiste betekenis geleerd worden. In de Esperantowoordenboeken is dit steeds aangegeven achter het stamwoord.

Hierna een tabelletje met de meest voorkomende probleemgevallen.

overgankelijk		onovergankelijk
(iets) doen	fari	fariĝi	worden
(iets) smelten	fandi	fandiĝi	smelten
(iets) (be)eindigen	fini	finiĝi	eindigen
(iets) buigen	fleksi	fleksiĝi	buigen, plooien
(iets) kleven	glui	gluiĝi	kleven
(iem.)interesseren	interesi	interesiĝi	zich interesseren
(iets) beginnen	komenci	komenciĝi	beginnen
(iets) bewegen	movi	moviĝi	bewegen
(iets) noemen	nomi	nomiĝi	heten
(iets) breken	rompi	rompiĝi	breken
(iets) rollen	ruli	ruliĝi	rollen
(iets) veranderen	ŝanĝi	ŝanĝiĝi	veranderen
(iets) vinden	trovi	troviĝi	zich (be)vinden
(iets) draaien	turni	turniĝi	(zich) draaien

 

onovergankelijk		overgankelijk
gloeien	ardi	ardigi	(doen) gloeien
koken	boli	boligi	(doen) koken
branden	bruli	bruligi	(doen) branden
dooien	degeli	degeligi	(doen) ontdooien
verdrinken	droni	dronigi	(doen) verdrinken
(zich) vervelen	enui	enuigi	(iem.) vervelen
(zich) vergissen	erari	erarigi	(doen) vergissen
vallen	fali	faligi	(doen) vallen, vellen
(zich) verheugen	ĝoji	ĝojigi	(doen) verheugen
(zich) schamen	honti	hontigi	(doen) schamen
liggen	kuŝi	kuŝigi	(doen) liggen
(zich) herinneren	memori	memorigi	(doen) herinneren
(zich) verwonderen	miri	mirigi	(doen) verwonderen
hangen	pendi	pendigi	(doen) hangen, ophangen
bellen / luiden	sonori	sonorigi	(doen) bellen, aanbellen
zitten	sidi	sidigi	(doen) zitten, zetten
staan	stari	starigi	(doen) staan, oprichten

Men dient dus vooral aandacht te besteden aan de werkwoorden die in het Nederlands dubbel gebruikt worden, zoals: koken, breken, verdrinken enz.

 

8.2. WEDERKERENDE WERKWOORDEN

Wederkerende werkwoorden noemen een handeling die het onderwerp op zichzelf toepast, doch eveneens op iets of iemand anders kan toepassen. In het Nederlands zijn dit 'toevallig wederkerende werkwoorden'.

vb.:

zij wast zich - zij wast haar baby : ŝi lavas sin - ŝi lavas sian bebon

Indien men de genoemde handeling niet op iets of iemand anders kan toepassen, wordt het werkwoord in Esperanto NIET als wederkerend beschouwd. In het Nederlands zijn dit 'noodzakelijk of verplicht wederkerende werkwoorden.

vb.:

Nederlands: noodzakelijk of verplicht wederkerend	Esperanto: NIET wederkerend, normale vervoegingen
zich abonneren	aboni
zich vervelen	enui
zich vergissen	erari
zich ontwikkelen	evolui
zich voorstellen	imagi
zich verheugen	ĝoji
zich schamen	honti
zich ontfermen (over)	kompati
zich gedragen	konduti
zich verwonderen	miri
zich haasten	rapidi
zich herinneren	(re)memori

Deze werkwoorden gedragen zich in Esperanto als GEWONE werkwoorden.
Hiervan zijn: aboni, imagi, memori en kompati overgankelijk; de andere zijn onovergankelijk.

---