Mijn hobbysite
Kunsttalen
De idee van een 'Internationale Taal' is zeker niet nieuw. Reeds in de 17e eeuw zochten filosofen en andere wetenschappers naar een middel om zich verstaanbaar te maken aan mensen met vreemde talen.
*********************************
Op 10 september 1629 schreef de bekende filosoof Descartes in een brief aan de abt Mersenne over zijn concept van een internationale taal:
Zulke taal zou niet meer dan een systeem van vervoeging, verbuiging en woordafleiding mogen hebben.
Ze zou vrij moeten zijn van onregelmatigheden die aanleiding geven tot verminking van de taal.
Vervoeging en woordafleiding zou moeten gebeuren door middel van voor- en achtervoegsels, toegevoegd aan de fundamentele woordstammen. Deze affixen zouden in een gewoon woordenboek gevonden moeten kunnen worden. Zelfs voor mensen die niet goed onderlegd zijn in talen zou het mogelijk moeten zijn om, met de hulp van een woordenboek, die taal gemakkelijk te kunnen gebruiken in zes uren.
*********************************
Charles Renouvier, Frans filosoof, schreef in 1855:
Een universele taal moet filosofisch zijn met betrekking tot de grammatica en proefondervindelijk met betrekking tot haar woordenschat; zo moet de grammatica gebaseerd zijn op een logische analyse van denken en haar woordenschat moet afgeleid worden van de levende talen.
Het zoeken naar een geschikt communicatiemiddel bereikte zijn hoogtepunt in de periode van eind 19e eeuw tot begin 20e eeuw. In deze periode werden, voor zover ik weet, meer dan 300 kunstmatige talen ontworpen, waaronder:
Auxil
Van het Latijn auxilium: hulp. Geen andere gegevens bekend.
Basic English (1930)
British-American-Scientific-International-Commercial.
Groot-Brittannië was in de jaren twintig van de twintigste eeuw een wereldmacht met handelsfactorijen, communicatiemiddelen, banken, militaire basissen.
De Engelsman Charles Kay Ogden voorzag toen al dat het Engels de leidende wereldtaal zou worden. Voor internationale bedrijven zou het moeilijk worden om elkaar te verstaan. Om het mogelijk te maken een voldoende basis Engels aan te leren in een korte tijd, vereenvoudigde hij de taal. In 1930 bracht hij zijn 'Basic English' uit.
Hij selecteerde een woordenschat van 850 stammen van Engelse woorden. Moeilijke woorden die door een paar algemene woorden omschreven konden worden, liet hij weg. Sommige voor- en achtervoegsels werden veralgemeend zodat men door de combinaties ongeveer 20 000 woorden kon vormen.
De grammatica werd wat vereenvoudigd, maar zijn Basic English moest zonder meer verstaanbaar blijven voor de Engelssprekenden. Zestig uren les en een maand oefenen volstaan om de taal te beheersen.
Enkele uitspraken van Ogden:
In 'Basic as an International Language' schreef hij:
Wereldwijd worden er nog meer dan 1500 talen gesproken. Wat deze tijd nodig heeft, zijn 1480 dode talen.
Het duurt zeven jaar om Engels te leren, zeven maanden voor Esperanto en zeven weken voor Basic English.'
Het nadeel van bepaalde 'moeilijke' woorden te omschrijven door eenvoudige woorden bleek onder meer toen Winston Churchill, die aanvankelijk de idee van Basic English ondersteunde, te horen kreeg dat de uitdrukking:
'blood, toil, tears and sweat'
vertaald werd in Basic English tot
'blood, hard work, eyewash and body water'.
Basic English heeft een webstek: basic-english.org.
Cijfertaal
Een door de Duitse architect Tiemer uitgedacht systeem voor briefwisseling in het internationaal handelsverkeer. Het is gebaseerd op de gewone Arabische cijfers.
Zo is
- 1
- ik
- 30
- schrijven
- 980
- brief
Zodat 1-30-980 wil zeggen: ik schrijf (een) brief.
De lidwoorden werden in deze taal weggelaten, de tijden werden door streepjes aangeduid.
Bijvoorbeeld:
- 1-66
- ik geef
- 1--66
- ik gaf
- 1---66
- ik zal geven
Ook dit systeem heeft geen ingang gevonden.
Esperanto (1887)
Esperanto = hopend. Deze taal werd uitgevonden door Ludovikus Lazarus ZAMENHOF, Joods oogarts in Bialistok, een Pools stadje gedomineerd door Rusland. Hij ondertekende zijn werk met het pseudoniem: 'Doktoro Esperanto' (De hopende dokter).
De taal is zeer eenvoudig te leren. Ze heeft een regelmatige grammatica zonder uitzonderingen. De woorden zijn samengesteld uit regelmatige stammen, genomen uit levende talen en vervolledigd met regelmatige affixen.
Het alfabet heeft 28 fonetische tekens. Esperanto is volledig fonetisch.
Er is reeds veel literatuur, originele en vertaalde, welke de taal zeer bruikbaar maakt.
Het is ook de enige taal die volledig voldoet aan de vooropgestelde eisen van Descartes en Renouvier.
Voorbeelden:
De woorden worden gekenmerkt:
| werkw. = stam+i | zelfst. nw. = stam+o | adjectief = stam+a | bijwoord = stam+e |
| kanti | kanto | kanta | kante |
| kanti | kanto | kantisto | kantistino | kantaro | kantistaro |
| zingen | lied | zanger | zangeres | liederboek | koor |
Een, helaas onbekende, Duitse dichter vatte de grammatica samen in een gedicht. Het gebruik van het enige lidwoord, de vorming van de woordsoorten, de vervoeging en verbuiging, voorvoegsels en achtervoegsels zitten hierin allemaal verwerkt.
Esperanto auf EINER Seite
Die ganze Grammatik des Esperanto - ein einziges Gedicht!
Von Artikeln gibt's nur la.
Unbestimmt steht keiner da.
Fälle bilden ist nicht schwer:
Nehm ich mir den ersten her,
setz ein de schnell vor das la,
und der zweite Fall ist da.
Dann vor la gestellt ein al
liefert mir den dritten Fall.
Doch den vierten ich erkenn
an dem angehängten -n.
Läuft ein Stamm auf -o hinaus,
wird sogleich ein Nomen draus.
Wird das -o durch -a ersetzt,
Eigenschaft bedeutet's jetzt.
Noch ein -j dazugetan,
Zeigt es uns die Mehrzahl an.
Will ich etwas tun, betreiben,
Muss statt -o, -a, -i ich schreiben.
Steht ein -e am Ende gar,
stellt ein Umstandswort es dar.
Aus der Grundzahl ganz aus Wahl
schafft ein -a die Ordnungszahl.
Und mit -obl- heisst es 'mal' (x);
-on- ist nur ein Teil der Zahl.
Opo lässt mir keine Wahl.
Dass ein tuwort ich muss nennen,
kann ich an dem -i erkennen.
Das, was grade wird getan,
zeigt ein -as mir sicher an.
Doch was schon vergangen ist,
seh ich ganz genau am -is.
Wenn ein -os am Ende steht,
alles erst in Zukunft geht;
-us zeigt die Bedingung an,
doch mit -u da muss ich dran!
Bildungssilben - sieh doch her -
sparen Dir das Lernen sehr.
Setz ich vor das -o ein -in- ,
wird gleich weiblich mir der Sinn.
Doch mit -et- - es ist zum Lachen -
kann ich alles kleiner machen.
Und mit -eg-, man höre bloss,
wird gleich alles riesengross!
Mit dem -ist- da kann ich's wählen,
mit dem -estr- schon befehlen;
-ul- drückt aus die Eigenschaft
oder auch die Leidenschaft;
-em- zeigt eine Neigung an,
-ebl-, wenn ich's machen kann.
Vorne fi-, veracht' ich Dich,
hinten -aĉ-, da ekelt's mich.
Finde ich jedoch ein -an-,
ach, da hängt man gerne an!
An den Stamm gesetzt ein -ar-
stellt den Sammelnamen dar.
Mit dem -er- ist's nur ein Teil,
doch mit mal- das Gegenteil.
Bist durch Heirat Du verwandt,
wirst Du nur mit bo- genannt.
Doch ein Wort mit ge- voran
zeigt mir zwei Geschlechter an,
sei es nur ein einzig Paar,
oder stellt's Herrschaften dar.
Mit dem ek- voran fängt's an,
was mit eks- zu Ende dann;
re- heisst wieder und zurücke,
dis- reisst alles Dir in Stücke;
-ad- gibt an die lange Dauer,
pra- der Urzeit heil'ge Schauer.
Für Gefäss und Baum und land
Uns der 'Meister' -uj- erfand;
-ec- hilft mir Begriffe machen,
-aĵ- ein Etwas von den Sachen.
Wo ich etwas treiben kann,
zeigt mir -ej- den Ort mir an.
-ind- gibt Würdigkeit und Wert,
doch mit -id- der Storch's beschert.
Soll's ein Mittel, Werkzeug sein,
schieb ein -il- geschwinde ein.
Ist's ein Halter für ein Ding,
dann gebrauche nur das -ing-.
Wenn Dir aber gar nichts passt,
lache, dass Du -um- noch hast.
****
De herkomst van dit mooie gedicht is ons onbekend.
Esperantowebsite: www.esperanto.be
Globish
Het Globish is verwant met de fantasietaal van Charles K. Ogden.
Idiom-neutral (1903)
Betekent 'neutraal-idioom'. Een door W. Bonto van Bijlevelt uitgedacht systeem. Deze taal was een schakel tussen het Volapük en het Esperanto. De taal heeft geen opgang gemaakt.
Ido (1907)
Ido betekent in het Esperanto 'afstammeling'. In 1907 moest de Fransman Louis de Beaufront de Internationale Taal Esperanto verdedigen op een congres in Parijs. In plaats van het Esperanto te verdedigen, stelde hij zijn 'nieuw en verbeterd Esperanto' voor, het IDO.
De meeste mensen kennen IDO als 'Een internationale taal in 3 letters' in vele kruiswoordraadsels.
Interessante webpagina's over IDO vind je
in het Nederlands: Wikipedia: Ido_(kunsttaal),
en in het Engels: Wikipedia: Ido
Er bestaat ook een kleine website van IDO-Nederland
Interlingua (1951)
Interlingua = Tussentaal
Dit is een vereenvoudigd Latijn waaruit de verbuigingen verwijderd zijn.
Bijvoorbeeld:
Interlingue debe essere possibilemente perfecte.
Een internationale taal moet zo perfect mogelijk zijn.
Het zou zijn ontstaan te danken hebben aan een studiegroep van taalkundigen die in 1924 de International Auxiliary Language Association oprichtte. Men kwam tot de conclusie dat verschillende belangrijke talen onderling veel overeenkomst vertonen. Onder andere het Engels, Spaans, Portugees en Frans hebben ongeveer 25 000 internationale stamwoorden gemeen.
Door vergelijkende taalstudie onstond in 1951 dan het Interlingua, vrijwel voor iedereen onmiddellijk verstaanbaar zonder voorafgaande studie.
Interlingua, per se vocabulario international e su grammatica simple, es comprensibile pro plus de personas que un altere lingua existente sur nostra planeta!
Ixessoire
Dit systeem is uitgedacht door Raymond Poincaré, de latere president van Frankrijk, en opgebouwd uit de wortels van Griekse werkwoorden.
Kosmos (1888)
Ontworpen door Eugen A. Lauda (Berlijn).
Latino sin flexione (1908)
Mondolingue
Mondolingue = Wereldtaal. Systeem uitgedacht door J. Lott in Wenen.
Mundolinco
Mundolinco = Wereldtaal. Samengesteld uit elementen van de Latijnse, Italiaanse en Franse taal.
Myrana (1889)
Uitgedacht door J. Stempfl in Beieren.
Novial
Door de Deense filoloog prof. Otto Jespersen. De eerste drie letters betekenen: nieuw (nova), de drie andere zijn de beginletters van: International Auxiliary Language. De elementen waaruit de woorden werden gevormd, waren ontleend aan de levende talen, terwijl hulpwerkwoorden werden gebruikt bij de vervoeging van werkwoorden in plaats van het in Ido gebruikte stelsel van veranderende uitgangen.
Novi-latin (1895)
Nieuw Latijn uitgedacht door E. Beermann, Nordhausen.
Occidental
Betekent: Westerse taal.
Pasigrafie (1668)
Van het Grieks pantos: geheel en graphein: schrijven. Een soort cijferschrift, gepresenteerd als wereldhulptaal. De Engelsman Wilkins heeft er de grondslag van gelegd, waarna het door anderen is bijgewerkt.
Perio (1904)
Ro (1926)
Uitgedacht door de Amerikaan Foster (Waverley). Bestond uit slechts enkele woordstammen, die als kapstokken gebruikt werden, waaraan de verschillende letters werden 'opgehangen'. In het geheel konden op deze wijze 5500 woorden worden gevormd. Naar de mening van de ontwerper was de taal gemakkelijk te leren. J betekent niets omdat het een stam is. Ja = verwijdering, en nu kon men voortgaan: Jaa = millimeter, Jab = centimeter, Jac = decimeter, Jad = meter, Jae = kilometer, enz. Wilde men kleinere maten dan 1 millimeter aanduiden, dan liep men spoedig vast: Jaaa = 1/10 millimeter, Jaaaa = 1/100 millimeter, Jaaaaa = 1/1000 millimeter.
Solresol (1866)
Een systeem uitgevonden door de Fransman J.F. Sudre, gebaseerd op combinaties van de muzieknoten: do, re, mi, fa, sol, la, si en klemtonen (DOredo, doREdo, doreDO).
Welluidend maar zeer moeilijk om te leren, alle woorden lijken op elkaar.
Voorbeelden:
- mi-sol = het goede
- sol-mi = het slechte
- sol-la-si = stijgen
- si-la-sol = dalen
Spelin (1888)
Voorgesteld door prof. Bauer in Agram.
Tal (1903)
Timiero (1921)
Universal (1855)
De filoloog R. Lepsius trachtte orde te scheppen in het verschillend uitspreken van dezelfde letters of woorden bij de verschillende volkeren.
Universala (1893)
Dr. Eugen Heintzeler in Stuttgart
Universal-glot
Universele taal. De schepper is onbekend. Een stukje tekst als voorbeeld:
Men senior. I sende evos un gramatik e un verbbibel de un nov glot nomed Universal-glot. Nos habe el honor meni senior …
Mijnheer. Ik zend u een spraakkunst en een woordenboek van een nieuwe taal, genoemd 'Universal-glot'. Wij hebben de eer, mijne heren …
Volapük (1881)
De naam is een fonetische afleiding van 'World-speak'. Het systeem werd uitgevonden door de rooms-katholieke priester Johann Martin Schleyer van Lizelstetten in Baden.
De 'r' werd uit het alfabet verwijderd omdat de Chinezen deze klank niet konden uitspreken.
Er werd veel gebruikgemaakt van de umlaut (ä, ö, ü). Deze letters kunnen echter door vele volken niet uitgesproken worden.
Veel woorden bestaan uit slechts één lettergreep en verschillen slechts met één letter van elkaar, wat het zeer moeilijk maakt om het verschil in betekenis te horen.
Voorbeelden:
| bad | fad | gad | jad | kad | lad | nad | yad | zad |
| slecht | draad | tuin | schaduw | kaart | hart | naald | erf, hof | zachtheid |
Hieruit is de uitdrukking ontstaan: 'Dat lijkt wel Volapük' of 'Ik versta er niets van'.
Interessante informatie over Volapük is te vinden
in het Nederlands via: Wikipedia: Volapük NL
in het Engels via: Wikipedia: Volapük EN
Van de honderden taalontwerpen is alleen Esperanto overgebleven en heeft zich met de jaren nog meer ontwikkeld.
In 1987 vierde Esperanto zijn 100-jarig bestaan. Het verspreidde zich over meer dan honderd landen en zijn uitgebreide literatuur, de originele zowel als de vertaalde, groeit nog steeds aan.
(bronnen:
- Puzzel Vademecum, Uitgeverij Rijnstroom Produkties Den Haag;
- Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Hoofdpagina
